Chúng ta thường được giáo dục để trở thành những đứa con tốt trong gia đình, nhưng rất ít khi chúng ta được giáo dục để trở thành những ông bố, bà mẹ tốt. Ở trường học, chúng ta học rất nhiều môn, nhưng không môn nào dạy ta nghệ thuật làm cha mẹ, nghệ thuật mà ta phải áp dụng suốt cả cuộc đời kể từ khi có con, đồng thời cũng là một nghệ thuật hết sức quan trọng cho hạnh phúc của ta cũng như cho tương lai của con cái. Vì thế, đa số nhân loại khi lên làm cha mẹ đã không biết phải đóng vai trò đó như thế nào cho sáng suốt. Thường thì chỉ khi làm cha mẹ chúng ta mới bắt đầu học nghệ thuật ấy, học theo kiểu “nghề dạy nghề”, tự học, học một cách mò mẫm, phải tự suy nghĩ để tìm ra phương pháp…
1. Con người không ai hoàn hảo cả
Vì thế, ta đừng đòi hỏi con cái ta phải hoàn hảo, phải làm ta luôn hài lòng. Chính ta, trong quá khứ cũng như hiện tại, ta có hoàn toàn làm hài lòng cha mẹ ta đâu. Chúng ta cũng bất toàn. Tuy nhiên, vì tính cách sư phạm, ta có thể đòi hỏi con cái chút ít để chúng cố gắng hơn. Cùng là thân phận con người yếu đuối như nhau, ta nên thông cảm với những tật xấu, những khuyết điểm của con cái. Ta phải tập biết hài lòng về những cố gắng của con cái mình, về mức độ tốt đẹp mà chúng ta đã từng nỗ lực để đạt được.
2. Đừng kỳ vọng về con cái quá mức
Ai cũng có giới hạn của mình, dù cố gắng lắm cũng khó vượt qua giới hạn ấy. Điều quan trọng là biết được đâu là giới hạn của con cái mình để tôn trọng giới hạn đó, để đặt ra mục tiêu thích hợp khuyến khích chúng thực hiện. Thông thường, khi có con, ai cũng kỳ vọng con mình phải là người thế này, thế kia. Ta mong con ta hơn ta, và sẵn sàng hy sinh tất cả để con ta đạt được những gì kỳ vọng nơi chúng. Nhưng trong nhiều trường hợp, những kỳ vọng đó vượt quá khả năng thực hiện của chúng. Có thể chúng không có nhiều tài năng và nghị lực bẩm sinh như ta, có thể chúng có khuynh hướng khác với ta. Ta không nên lấy mình làm khuôn mẫu để ép con cái phải như mình. Đặt lý tưởng quá cao như con cái dễ làm cho chúng mặc cảm tự ti và buồn phiền nếu không thể đạt tới, đồng thời dễ làm ta thất vọng và chán nản về chúng.
3. Phải tôn trọng phẩm giá của con cái
Con cái ta có quyền và rất cần được đối xử như những con người. Đừng đối xử với chúng như những nô lệ hay đầy tớ trong nhà. Hãy tôn trọng tự do của chúng. Đừng cấm đoán chúng những gì mà ta xét thấy vô hại. Cũng nên tôn trọng giờ làm việc, giờ ngủ và thì giờ của chúng một cách vừa phải. Nếu cần phải xử phạt thì thì nên xử phạt đúng mức, hợp lý đừng phê phán chúng quá đáng hoặc chửi rủa những câu thậm tệ, xúc phạm tới phẩm giá hoặc làm tổn thương tự ái của chúng quá mức cần thiết. Đừng bêu xấu con trước mặt người khác hoặc những trẻ em khác. Có tôn trọng chúng thì chúng mới biết tự trọng và tự tin.
4. Hãy để con cái phát triển tính độc lập
Khi còn nhỏ, con cái ta lệ thuộc ta mọi mặt. Lúc đó, ta phải bắt chúng vâng lời, làm theo ý ta để chúng đi đúng đường. Nhưng ta phải huấn luyện và giáo dục chúng làm sao để dần dần chúng trưởng thành, có khả năng tự do và tự lập về mọi mặt. Đừng bắt chúng phải lệ thuộc vào ta mãi, cứ phải theo ý muốn của ta. Đó cũng là cách để ta tự giải phóng chính mình. Nên ý thức rằng con cái ta không phải là của ta mãi mãi, mà là của cuộc đời. Muốn chúng lệ thuộc ta mãi đó là ý muốn của những cha mẹ còn non nớt. Cần phải biết biến chúng thành những người bạn mà xem xét về nhiều mặt là ngang hàng với mình. Có như thế chúng mới dễ phát triển và trưởng thành.
5. Trao cho chúng trách nhiệm
Phải tập cho con cái tinh thần trách nhiệm ngay từ hồi chúng còn nhỏ bằng cách trao cho chúng những trách nhiệm từ dễ đến khó, từ nhỏ đến to trong gia đình. Phải tập cho con cái dần dần quán xuyến được mọi việc. Và khi chúng đã lớn, khoảng 20 đến 25 tuổi, phải tập cho chúng làm những công việc mang tầm vóc xã hội: làm ăn, giao thiệp, nhận trách nhiệm nghề nghiệp, điều hành công việc,… Phải tập cho chúng làm được hầu hết những công việc của mình, thậm chí có thể thay thế địa vị mình.
Trong gia đình, chúng ta nên sớm giao trọng trách cho con cái đang khi chúng ta còn có thể đứng sau để hướng dẫn giúp đỡ. Đừng để tới lúc ta không còn làm được gì nữa mới nhường trách nhiệm cho chúng. Tới lúc đó chúng mới tập sự làm việc thì đã hơi muộn, nên sẽ ít khi hữu hiệu và mắc sai lầm.
Thế hệ con cái chúng ta có đức hạnh và tài năng hay không tùy thuộc vào sự giáo dục mà chúng nhận được từ cha mẹ chúng. Vì thế, ta cần phải giáo dục chúng một cách khôn ngoan, sáng suốt. Đừng phó mặc công việc quan trọng này cho may rủi, cũng đừng làm một cách tùy tiện, thiếu suy nghĩ.
Con cái ta rất cần được yêu thương, khuyến khích, hỗ trợ để chúng có thể phát triển.
6. Chấp nhận con cái
Chấp nhận con cái không có nghĩa là không bắt chúng nỗ lực để nên tốt đẹp hơn, mà là chấp nhận mức độ chúng đạt được sau khi ta đã nổ lực tạo đủ mọi điều kiện để chúng tốt đẹp hơn và chính chúng cũng đã cố gắng. Đừng ép con cái mình phải giống hay bắt chước một trẻ em khác. Trên đời này không thể có hai đứa trẻ giống nhau. Để chấp nhận trẻ, ta phải biết đặt mình vào địa vị của trẻ và nhìn theo quan điểm của chúng. Đừng bắt chúng nhìn theo quan điểm của ta.
7. Dành thì giờ để đối thoại với con cái
Nên bỏ ra mỗi ngày ít nhất 15 hay 30 phút để tiếp xúc với con cái, để nói chuyện, tìm hiểu chúng, trao đổi tư tưởng, cảm nghĩ và tâm tình của chúng. Giờ rất thuận tiện là các bữa ăn. Phải lắng nghe chúng nói, khuyến khích chúng bày tỏ những điều chúng nghĩ trong đầu, chứ không phải bắt chúng chỉ nghe mình thôi. Đồng thời phải biết phản ứng kịp thời và thích hợp với những gì chúng biểu lộ: vui buồn, ngạc nhiên, sửa sai, bất đồng, tán thành, khuyến khích… Phải luôn luôn nắm được tư tưởng và ý muốn của chúng. Phải tập trò chuyện với chúng như bạn bè, nhất là khi chúng đã lớn, khoảng 10 tuổi trở lên. Đừng để chúng hư lúc nào ta không biết.
8. Cố gắng tạo quan hệ tình cảm với con cái
Con cái ta rất cần được yêu thương, khuyến khích, hỗ trợ để chúng có thể phát triển. Do đó, ta phải làm sao để chúng cảm nhận được tình thương của ta. Cần phải biểu lộ tình cảm của ta ra bên ngoài, qua ánh mắt, qua những cử chỉ âu yếm, những lời nói ngọt ngào, những hy sinh cụ thể và thường xuyên của ta. Càng nhỏ, chúng càng nhạy cảm với tình thương của ta. Chúng cần tình thương để lớn lên và phát triển cũng như cần thức ăn, nước uống. Đừng giấu tình cảm trong lòng mà phải biểu lộ ra ngoài. Đừng chỉ yêu thương bằng khối óc (dù rất cần thiết). Mà còn phải yêu thương bằng con tim nữa.
9. Phải làm sao cho con cái phải tin tưởng nơi ta
Trẻ cảm thấy cần được bảo đảm tốt đẹp về mọi phương diện, vật chất cũng như tinh thần. Chúng mong tìm được những bảo đảm đó nơi cha mẹ chúng. Vì thế, ta phải trở nên chỗ dựa vững chắc cho chúng về mọi mặt. Phải sống làm sao để chúng cảm thấy an tâm. Mọi lời ta nói phải đúng để chúng tin tưởng, mọi việc ta làm phải tốt để chúng bắt chước. Phải làm sao để chúng tin vào tình yêu, sự thành thật, khả năng hy sinh và sự cao thượng của ta. Ta muốn con cái ta tốt tới mức nào thì ra ta phải sống tốt với mức đó. Hành động của ta dù tốt hay xấu đều ảnh hưởng tới con cái ta tới mức độ ta không ngờ được.
10. Đồng hành với con cái trên đường tiến tới hoàn mỹ
Tuy nhiên, ta không nên tự thần tượng hóa mình trước mặt con cái. Tới một lúc nào đó, ta phải cho chúng thấy rằng chính ta cũng là người bất toàn đang nỗ lực tiến tới trưởng thành, hoàn thiện. Ta chỉ là người đi trước có trách nhiệm dẫn dắt chúng trong những bước đầu cuộc đời chúng, đưa chúng đi vào đời sống nhân bản (với bản thân và người khác). Và sau này, chính ta cũng nên sẵn sàng nhận lại sự nâng đỡ của chúng. Cần phải khiêm tốn nhận những khuyết điểm của chính mình. Trên đường tiến tới hoàn thiện ta hãy biến chúng thành những người bạn đồng hành và cho phép chúng được coi lại ta như thế, đồng thời cấhp nhận sự xây dựng của chúng. Như vậy, chúng sẽ tự tin và dễ trưởng thành hơn.
